Duchowa higiena

Św. Jan Chryzostom, homilia 4, wygłoszona w 402 r. w Konstantynopolu
Komentarz do 1 Listu do Tymoteusza (1:15-16)
Pokora i mądrość Аpostoła Pawła. Jak wielbić Boga
1.Błogosławieństwa Boże są tak wielkie i tak przewyższają wszelkie ludzkie oczekiwania i nadzieje, że często nawet w nie nie wierzymy. Bóg bowiem dał nam to, o czym nie myślał, czego ludzki umysł się nie spodziewał. Dlatego apostołowie wiele o tym mówią, aby wzbudzić w nas wiarę w dary, które Bóg nam daje. Tak jak gdy otrzymujemy wielkie błogosławieństwa, dochodzimy do takiego stanu, że zwątpiwszy w siebie, mówimy: czyż to nie sen? – tak samo jest z darami Bożymi. Cóż w nich było takiego, czego trudno było uwierzyć? Że wrogowie, grzesznicy, ci, którzy nie znaleźli usprawiedliwienia ani w Prawie, ani w uczynkach, nagle, dzięki samej wierze, otrzymali takie korzyści. Dlatego apostoł wiele mówi o tym temacie w Liście do Rzymian, a także wiele w tym miejscu. „Prawdziwa to mowa” – mówi – „godna wszelkiego przyjęcia, że Chrystus Jezus przyszedł na świat, aby zbawić grzeszników, spośród których ja jestem pierwszy”. Ponieważ Żydzi byli szczególnie na tym punkcie gorliwi, przekonuje ich, aby nie przywiązywali się do Prawa, ponieważ bez wiary nie można być przez nie zbawionym. Właśnie to głosi Apostoł, ponieważ wydawało się nieprawdopodobne, aby człowiek, mimo że całe swoje poprzednie życie spędził na próżno i nadaremnie, popełniając złe uczynki, mógł zostać zbawiony jedynie przez wiarę. Dlatego mówi: „Słowo to jest prawdziwe”. Jednak niektórzy nie tylko mu nie wierzyli, ale i ganili go, tak jak czynią to teraz poganie, mówiąc: „Czyż nie powinniśmy czynić zła, aby zrodziło się dobro?” (Rz 3,8). Skoro usłyszeli, jak mówi: „Gdzie grzech się rozmnożył, tam łaska jeszcze obficiej się rozlała” (Rz 5,20), to przekręcając naszą naukę, głosili w ten sposób. Podobnie, gdy mówimy im o Gehennie, sprzeciwiają się: Jak to może być godne Boga? Jeśli człowiek, pojmawszy swego niewolnika, który zgrzeszył przeciwko niemu na wiele sposobów, porzuca jego winę i udziela przebaczenia, to czyż Bóg będzie karał na wieki? I znowu, gdy mówimy im o chrzcielnicy i odpuszczeniu grzechów przez nią, sprzeciwiają się: Czyż jest godne Boga, aby odpuszczał grzechy temu, kto popełnił niezliczone zbrodnie? Czy dostrzegacie zepsucie ich umysłów, jak we wszystkim ujawniają swoją wrodzoną pasję do sporów? Mianowicie: jeśli odpuszczenie grzechów jest złem, to kara jest dobra, i odwrotnie, jeśli kara nie jest dobra, to dobrem jest odpuszczenie grzechów; mówię to, biorąc pod uwagę ich zdanie; ale naszym zdaniem jedno i drugie jest dobre. A dlaczego, pokażę to innym razem, skoro teraz nie jest to możliwe. Ten temat, będąc głębokim i wymagającym szczegółowego zbadania, musi w stosownym czasie zostać przedstawiony waszej miłości; teraz wróćmy do pytania, o które pytamy. „Prawda” – mówi – „słowo”. Jak to jest prawdą? Jest to oczywiste zarówno z tego, co następuje, jak i z tego, co następuje. Zobacz, jak przygotowuje swoich słuchaczy z góry, a następnie, po przygotowaniu ich, rozpoczyna swoje dociekanie. Kiedy powiedział, że Bóg zmiłował się nad nim, bluźniercą i prześladowcą, miał na myśli ich przygotowanie. I nie tylko, jak mówi, zmiłował się, ale także uczynił wierzącymi: do tego stopnia, jak mówi, nie sposób wątpić, że zmiłował się nade mną. Nikt bowiem, widząc więźnia mieszkającego w pałacu królewskim, nie będzie wątpił, że został ułaskawiony; to samo można było zauważyć u Pawła. Dlatego przedstawia siebie jako dowód i nie tylko nie wstydzi się nazywać grzesznikiem, ale wręcz raduje się szczególnie, ponieważ dzięki temu mógł najlepiej pokazać wielki cud Bożej opieki i to, że został uznany za godnego tak wielkiego miłosierdzia. Dlaczego więc, mówiąc o sobie gdzie indziej: „według sprawiedliwości Prawa – bez zarzutu” (Flp 3,6), tutaj mówi, że jest grzesznikiem i głównym Grzesznicy? Bo w porównaniu z tą sprawiedliwością, którą Bóg uczynił nas uczestnikami i której musimy szczerze szukać, nawet ci, którzy byli sprawiedliwi według Prawa, są grzesznikami: „wszyscy bowiem zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej” (Rz 3,23). Dlatego nie powiedział po prostu: „według sprawiedliwości”, ale: „według sprawiedliwości Prawa”. Tak jak człowiek, który zgromadził wiele pieniędzy, choć sam w sobie wydaje się bogaty, okazuje się jednak w porównaniu ze skarbami królewskimi bardzo ubogim i pierwszym z ubogich, tak i tutaj, w porównaniu z aniołami, ludzie są grzesznikami, nawet sprawiedliwi. Jeśli Paweł, który czynił sprawiedliwość według Prawa, jest pierwszym grzesznikiem, to kogo innego można nazwać sprawiedliwym? Dlatego mówi tak nie po to, by ganić jego życie, uznając je za nieuporządkowane – nie – lecz porównując jedną sprawiedliwość prawną z inną łaskawą, ukazuje znikomość tej pierwszej). I nie tylko to, ale także uznaje za grzeszników tych, którzy nabyli sprawiedliwość prawną. „Lecz z tego powodu” – mówi – „okazano mi miłosierdzie, aby we mnie pierwszym Jezus Chrystus pokazał całą cierpliwość jako przykład dla tych, którzy w Niego uwierzą dla życia wiecznego”.
2.Czy widzisz, jak on znów się uniża i poniża, przytaczając inny, bardziej upokarzający powód? Powiedziawszy, że został przebaczony z powodu swojej niewiedzy, wskazuje, że przebaczony nie jest wielkim grzesznikiem i nie powinien być surowo potępiony; ale powiedziawszy, że został przebaczony, aby żaden z tych, którzy zgrzeszyli, nie rozpaczał więcej, ale był pewien, że i on otrzyma to samo, przedstawia bardzo wielkie i bardzo mocne oskarżenie. Tak więc, gdy Apostoł powiedział: Jestem pierwszym z grzeszników i bluźniercą, i prześladowcą, i dręczycielem, „i nie jestem godzien zwać się apostołem” (1 Kor 15,9) i tym podobne, nawet wtedy nie powiedział nic tak upokarzającego dla siebie. Wyjaśnijmy to na przykładzie. Wyobraźmy sobie ludne miasto, którego wszyscy mieszkańcy byli ludźmi niegodziwymi – niektórzy mniej, inni bardziej, ale wszyscy godni potępienia; Lecz wśród tych wielu był jeden, który zasługiwał na potępienie i karę bardziej niż wszyscy, i był człowiek, który doświadczył wszelkiego rodzaju przestępstw. Załóżmy, że ktoś powiedział, że król chce im wszystkim przebaczyć, nie uwierzyliby tak łatwo tej nowinie, dopóki nie zobaczyliby, że największy przestępca spośród nich wszystkich otrzymał przebaczenie: wtedy nie byłoby już żadnych wątpliwości. Paweł mówi również to samo – że Bóg, chcąc przekonać ludzi, że przebacza im wszystkim, przebaczył temu, który zgrzeszył najbardziej ze wszystkich. Jeśli ja, mówi, otrzymałem przebaczenie, niech nikt nie wątpi co do innych. To jest to samo, co wszyscy zwykle mówią: jeśli Bóg przebaczył temu, to już nie będzie karał nikogo innego. Przez to Apostoł pokazuje, że nie zasłużył na przebaczenie, ale dla zbawienia innych był pierwszym, który je otrzymał. Dlatego mówi, niech nikt nie wątpi o zbawieniu, gdy ja jestem zbawiony.
I zauważcie pokorę i mądrość tego błogosławionego. Nie powiedział: niech okaże cierpliwość względem mnie, lecz – „całą cierpliwość”, jakby mówiąc: Bóg nie okazał większej cierpliwości względem nikogo innego niż względem mnie i nie znalazł drugiego takiego grzesznika, który potrzebowałby całego Jego miłosierdzia, całej Jego cierpliwości, a nie tylko części, jak ci, którzy zgrzeszyli tylko częściowo. „Na przykład dla tych”, mówi, „którzy w Niego uwierzą ku życiu wiecznemu”, to znaczy dla ich zachęty, dla ich pobudzenia. Ale skoro Apostoł powiedział coś wielkiego o Synu i że okazał On tak wielką miłość, to aby nikt nie myślał, że Ojciec jest jej pozbawiony, posyła również Jemu chwałę i mówi: „A Królowi wieków, niezniszczalnemu, niewidzialnemu, jedynemu mądremu Bogu, cześć i chwała na wieki wieków. Amen” (1 Tm 1,17). Za to, mówi, wielbimy nie tylko Syna, ale i Ojca. Zapytajmy heretyków: Oto Apostoł, mówiąc o Ojcu, powiedział: Czyż dla jedynego Boga Syn nie jest Bogiem? A dla jedynego niezniszczalnego: Czyż Syn nie jest niezniszczalny? I czyż sam Syn nie ma tego, co nam da w życiu przyszłym? Tak, mówią, Syn jest zarówno Bogiem, jak i niezniszczalny, ale nie jak Ojciec. Co mówisz? Czyż nie jest taki, czyż nie jest mniej doskonały w istocie? Czy zatem niezniszczalność w Nim jest mniej doskonała? Co zatem oznaczają wyrażenia – bardziej i mniej doskonała niezniszczalność? Niezniszczalność to nic innego, jak tylko wyzwolenie od zniszczenia. To prawda, chwała może być większa i mniejsza, ale niezniszczalność nie jest ani większa, ani mniejsza, tak jak zdrowie nie może być ani mniejsze, ani większe, ponieważ wszystko musi albo ulec zniszczeniu, albo w ogóle nie ulec zniszczeniu. Więc cóż, mówisz, czy my również będziemy niezniszczalni w takim samym stopniu? Nie, wcale nie. Dlaczego? Ponieważ On, Ojciec, ma to z natury, ale nam jest to dane z zewnątrz. A może Syn jest również niezniszczalny w ten sam sposób? Wcale nie; wręcz przeciwnie, On również ma niezniszczalność z natury. Jaka jest różnica? W tym, że Ojciec, jak mówią, nie powstał (έγένετο) w ten sposób z nikogo innego, ale Syn z Ojca. I my wyznajemy to samo. I nie przeczymy, że Syn narodził się z Ojca w sposób niezniszczalny. Dlatego, jak mówią, wychwalamy Ojca, że ​​w ten sposób zrodził Syna. Czyż nie widzicie, że Ojciec jest szczególnie wychwalany, gdy Syn czyni wielkie rzeczy? To, co należy do Syna, przypisuje się Ojcu. Dlatego, skoro zrodził potężnego i podobnego do Siebie, chwała Syna nie jest większa od chwały Ojca, ponieważ zrodził niezależnego, zadowolonego z siebie i niepozbawionego mocy. Słowa „Król wieków” powiedziane są również o Synu: „przez którego też uczynił wieki” (Hbr 1,2); to samo dotyczy i tutaj. U nas jedno jest oddzielone od drugiego, mianowicie porządek i stworzenie, i jedno układa, działa i trudzi się, a drugie rozkazuje. Dlaczego tak jest? Ponieważ u nas ten, który układa, zajmuje niższe miejsce. Ale tam wcale tak nie jest. Tam panowanie nie należy do jednego, a porządek do drugiego. Dlatego, gdy słyszę: „przez którego też uczynił wieki”, nie odbieram Ojcu mocy twórczej. Podobnie, gdy słyszę, że Ojciec jest Królem wieków, nie odbieram Synowi panowania. Dotyczy to zarówno jednego, jak i drugiego, ponieważ oba należą do obu. Ojciec stworzył wszystko, rodząc Stwórcę, Syna; Syn króluje, ponieważ jest Panem wszystkich stworzeń. Nie czyni tego dla nagrody, jak to jest w przypadku nas, ani z uległości wobec drugiego, jak czynią to inni, ale z Jego wrodzonej dobroci i miłości do ludzkości. Co zatem? Czy Syn kiedykolwiek wydawał się taki? Nikt nie może powiedzieć. Co więc oznacza: „niezniszczalnemu, niewidzialnemu, jedynie mądremu Bogu!” I co oznacza, gdy Apostoł mówi: „albowiem nie ma żadnego innego imienia pod niebem, danego ludziom, przez które moglibyśmy być zbawieni” (Dz 4,12), a następnie: „i nie ma w nikim innym zbawienia” (Dz 4,11)? „Cześć i chwała” – mówi – „na wieki. Amen”. Cześć i chwała nie są dane słowami. Dlatego, ponieważ On uczcił nas nie słowami, ale czynami, my również będziemy Go czcić czynami. Jednocześnie cześć, którą Bóg nas uczcił, ma dla nas znaczenie; ale to, co Mu oddajemy, nic dla Niego nie znaczy, ponieważ On nie potrzebuje czci od nas, podczas gdy my potrzebujemy czci od Niego.
3. Dlatego jeśli oddajemy Mu cześć, oddajemy w ten sposób cześć sobie samym. Tak jak człowiek, który otwiera oczy, aby ujrzeć światło słońca, korzysta z tego, podziwiając piękno tego światła i nic mu nie daje, ponieważ nie czyni go przez to jaśniejszym, lecz pozostaje ono takie samo; tak, a nawet więcej, kiedy zwracamy się do Boga, ten, kto patrzy na Boga z podziwem i oddaje Mu cześć, zyskuje własne zbawienie i otrzymuje największą korzyść. W jaki sposób? W taki sposób, że przyswajając sobie cnotę, otrzymuje od Niego chwałę: „Uwielbię” – mówi – „tych, którzy Mnie uwielbią” (1 Sm 2,30). Ale w jaki sposób, zapytają, jest On uwielbiony, jeśli nie otrzymuje niczego z chwały, którą oddajemy? Tak jak powiedziano o Nim, że cierpi głód i pragnienie: Przywłaszcza sobie wszystko, co nasze, aby przynajmniej przyciągnąć nas tym, zarówno zaszczytami, jak i zniewagami, aby przynajmniej wzbudzić w nas lęk; a my, mimo to, nie zbliżamy się do Niego.

Chwalmy Boga, wywyższajmy Boga zarówno w ciele, jak i w duchu. Jak, mówisz, możemy chwalić w ciele? A jak w duchu? Dusza jest tu nazywana duchem, w przeciwieństwie do ciała. Jak więc ktokolwiek może chwalić Boga w ciele? A jak w duszy? W ciele wielbi tego, kto nie oddaje się rozpuście, kto nie upija się, kto nie przesadza, kto nie dba o zewnętrzne ozdoby, kto okazuje tyle troski o siebie, ile potrzeba jedynie dla zdrowia, kto nie popełnia cudzołóstwa, a także tę, która nie namaszcza się perfumami, nie maluje twarzy farbami, która zadowala się wyglądem, jakim obdarzył ją Bóg i nie dodaje do niego niczego sztucznego. Bo dlaczego, powiedz mi, dodajesz coś własnego do tego, co zostało stworzone przez Boga jako doskonałe? Czy nie wystarcza ci to, co Bóg stworzył? Uważając się za najzdolniejszego artystę, podejmujesz się poprawiania dzieła Bożego? Nie to masz na myśli, ale ozdabiasz się i obrażasz Stwórcę, aby przyciągnąć do siebie niezliczonych kochanków? Cóż mam zrobić, mówisz? Bo nie chcę tego, ale jestem do tego zmuszona ze względu na mojego męża. Zazwyczaj nie jest kochana ta, która tego nie pragnie. Bóg stworzył cię piękną, aby przez to wzbudzić w nas podziw dla Siebie, a nie abyśmy Go obrażali. Nie odpłacaj Mu za to takimi darami, ale czystością i skromnością. Bóg stworzył cię piękną, aby przez to pomnożyć dla ciebie czyny skromności. Przecież nie jest tak trudno zachować czystość temu, kto wzbudza miłość do siebie w każdym, jak i temu, do którego nikt nie czuje sympatii. Czy słyszysz, co Pismo mówi o Józefie? Że był „piękny z wyglądu i piękny w wyglądzie” (Rdz 39,6). Jaką korzyść przynosi nam słyszenie, że Józef był piękny? Że jeszcze bardziej zadziwia nas jego piękno i skromność. Bóg stworzył cię piękną? Dlaczego więc się szpecisz? Tak jak ktoś smaruje brudnym błotem złoty posąg, tak czynią ci, którzy używają maści. Pokrywasz się ziemią, raz czerwoną, raz białą. Ale powiesz, że brzydcy czynią to sprawiedliwie? Po co, powiedz mi? Czy po to, by ukryć swoją brzydotę? Lecz trudzą się na próżno. Kiedyż, powiedz mi, sztuka i wyrafinowanie przewyższyły naturę? I po co w ogóle smucić się z powodu brzydoty, skoro nie ma w niej nic haniebnego? Posłuchaj, co mówi jeden mędrzec: „Nie chwal człowieka za jego piękność i nie brzydź się człowiekiem za jego wygląd” (Syr 11,2). Dlatego tym bardziej podziwiaj Boga, najzdolniejszego artystę, i wcale nie dziw się temu, kto ma piękny wygląd, bo to, co się stało, nie było przez niego zaaranżowane. Powiedz mi, jaki jest pożytek z piękna? Żaden, wręcz przeciwnie, niesie ze sobą wielkie spory, największy smutek, niebezpieczeństwo i podejrzliwość. Zaiste, nikt nie podejrzewa tej, która nie jest tak piękna, ale jest piękna, chyba że wyróżnia się szczególną, niezwykłą skromnością, natychmiast staje się przedmiotem złej sławy i nawet jej mąż traktuje ją z nieufnością; a cóż może być bardziej uciążliwego niż to? I nie tyle doznaje on przyjemności na widok jej piękna, co cierpi z powodu swej podejrzliwości. A przyjemność, wskutek przyzwyczajenia, traci swą siłę, gdy dusza sama nabiera reputacji niedbałości, roztargnienia, samowolności, gdy staje się zazdrosna, gdy napełnia się wielką dumą – bo piękno szczególnie prowadzi nas do tego wszystkiego. Tymczasem nie widzimy, że ta, która nie jest tak piękna, ma w sobie tyle przeszkód, by prowadzić cnotliwe życie. I psy jej nie atakują, lecz jak baranek z pasterzem stale u boku, pasie się w doskonałym spokoju; żaden wilk jej nie niepokoi ani nie napada. Nie jest szkodliwe, że jedna jest piękna, a druga nie. Szkodliwe jest to, że jedna dopuszcza się nierządu, mimo że jest brzydka, a druga jest zła. Powiedz mi, jaka jest godność oczu?
Czy to, że są wilgotne, ruchliwe, okrągłe i niebieskie, czy też ostre i przenikliwe? Mówię o tym drugim, co wynika z następującego. Czym jest zaleta lampy? Czy to, że jasno świeci i oświetla cały dom, czy to, że jest pięknie wykonana i ma okrągły kształt? Z pewnością to pierwsze, powiedzielibyśmy, bo ta druga cecha nie ma dla nas znaczenia, a szukamy pierwszej. Dlatego zawsze mówimy do służącej, której powierzono to zadanie: Źle przygotowałaś lampę. Zatem celem lampy jest dawanie światła. Tak więc oko, czy takie, czy inne, nie ma znaczenia, byle spełniało swój cel w pełni; podobnie nazywa się je złym, gdy widzi słabo i nie jest prawidłowo zbudowane, ponieważ o ludziach, którzy nic nie widzą otwartymi oczami, mówimy, że mają złe oczy. Złym nazywamy wszystko, co nie robi tego, co powinno. I to jest właśnie wadą oczu. Jaka jest więc zaleta nosa, powiedz mi? Czy to, że jest proste, spiczaste z obu końców i proporcjonalnie zbudowane, czy też, że potrafi wąchać i szybko odbierać wrażenia i przekazywać je do mózgu? To drugie jest oczywiste dla każdego. Kontynuujmy nasze badania i wyjaśnijmy tę kwestię przykładami. Powiedz mi, które szczypce, które naczynia nazwiemy dobrze zbudowanymi, tymi, które potrafią dobrze chwycić i dobrze trzymać, czy tymi, które są pięknie wykonane? Oczywiście, że to pierwsze. A które zęby nazwiemy dobrymi? Ostrymi i łatwo miażdżącymi pokarm, czy tymi, które są pięknie ułożone? Oczywiście, że to pierwsze. I ogólnie rzecz biorąc, jeśli zaczniemy w myślach przeprowadzać to badanie całego naszego ciała, odkryjemy, że wszystko w nim jest zdrowe i dobre, gdy tylko każdy jego członek prawidłowo pełni swoją funkcję. Tak samo każde naczynie, każde zwierzę, każdą roślinę nazywamy dobrym, nie ze względu na wygląd czy kolor, ale ze względu na to, jak służy. Tak samo wśród sług nazywamy dobrym tego, kto jest przyzwyczajony do służby, a nie tego, który jest piękny i zniewieściały. Czy widzisz, jak możesz stać się piękny? Tak więc, gdy w tym samym stopniu cieszymy się największymi i najbardziej godnymi podziwu błogosławieństwami, nie cierpimy żadnej szkody. Bo czy jesteśmy urodziwi, czy nie, wszyscy postrzegamy ten świat, słońce, księżyc, gwiazdy, w ten sam sposób, oddychamy tym samym powietrzem, używamy wody i pożywienia w ten sam sposób. A jeśli trzeba powiedzieć coś godnego podziwu, to właśnie to, że nieurodzi są zdrowsi od urodziwych. Ci drudzy bowiem, aby zachować swą urodę, nie oddają się pracy, lecz spędzają czas w lenistwie i zbytku, przez co aktywność ich członków jest szczególnie osłabiona; ci pierwsi natomiast zachowują się prosto i śmiało, a ponieważ nie dbają o swój wygląd, spędzają cały czas na pracy.
Chwalmy więc Boga; wywyższajmy Go w ciele naszym; nie ozdabiajmy się, bo to zbędna i bezużyteczna troska; nie przyzwyczajajmy naszych mężów do kochania tylko zewnętrznego wyglądu. Jeśli będziesz się tak ozdabiać, to on, przyzwyczajony do tego, patrząc na twoją twarz, łatwo może zostać uwiedziony przez rozwiązłość. Przeciwnie, jeśli nauczysz go kochać dobre postępowanie i skromność, to nie popadnie szybko w cudzołóstwo, ponieważ nie znajdzie tego w nierządnicy, lecz znajdzie coś przeciwnego. Dlatego nie przyzwyczajaj go do uwodzenia śmiechem ani swobodnymi ruchami ciała, abyś przez to nie przygotowała sobie trucizny. Naucz go znajdować przyjemność w skromności; a to możesz uczynić, gdy zachowujesz się skromnie. Bo jeśli sama jesteś lekkomyślna i rozwiązła, to jak możesz rozpocząć z nim przyzwoitą rozmowę? Komu nie wydasz się dziwna i śmieszna? Jak więc możemy wywyższać Boga w ciele naszym? Kiedy ćwiczymy się w cnocie, ozdabiając duszę, w związku z czym nie jest to zabronione. Wtedy wychwalamy Boga, gdy jesteśmy sprawiedliwi pod każdym względem; za to i my sami będziemy w tym dniu uwielbieni, i to nie w takim samym stopniu, ale o wiele większym. „Uważam bowiem”, mówi Apostoł, „że cierpienia teraźniejszego czasu nic nie znaczą w porównaniu z chwałą, która ma się w nas objawić” (Rz 8,18), – którą wszyscy możemy otrzymać dzięki łasce i miłości do rodzaju ludzkiego naszego Pana Jezusa Chrystusa, z którym Ojcu z Duchem Świętym chwała, panowanie i cześć, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen.